ALO-FETVA SORULARINDA ZEKAT

Ramazan ayının son çeyreğine girildiğinde fetva soru skalası da zekat, fitre, fidyeye doğru bir seyire geçmiş demektir. Aslında zekat sene boyu yapılabilen ibadetlerden. Ama ülke insanımız daha çok Ramazan'da olması gerekir gibi algılıyor. Ramazanın senelik takibi kolaylaştırdığı bir gerçek. Ve tabi Ramazanın yardımlaşma ayı da olması bunda etkili. İbadetlere ait sevabın Ramazanda arttığı da bu konuyu beslemiş olabilir. Bu ve benzeri saikler zekatın Ramazan ayında verilmesini belirleyen nedenleridir diyebiliriz.  Durum böyle olunca Ramazan ayı fetva sorularında rakamsal anlamda zekat hemen hemen oruçla altbaşı gitmektedir. Nitekim Ramazan ayı soru grafik analizinde bunu göstermiştim. ^[1] Ben burada zekatın bir çok fonksiyonundan çok, ibadet- kul ilişkisini alan ve veren açısından fetva soruları örnekliğinde ele almak istiyorum.

Burada zekat/ibadetler nasıl öğrenilir şeklinde bir soru akla gelebilir?

Alo-fetvaya gelen zekat sorularını bütün olarak değerlendirdiğimizde aileden öğrenmelerin baskın olduğu görülmekte. Nitekim: Babam zekata çok dikkat eder kuruşu kuruşuna hesap edip verirdi. Ama eşim de hiç böyle bir hiç gayret yok. Anlatıyorum he he deyip geçiştiriyor. Üsteleyince de ben verdim diyor. İki tane pırlanta gibi çocuğum var onlara bir şey olacak diye ödüm kopuyor. Bileziklerimi satıp kocamın zekatını versem olur mu? sorusu tam da söylediğimiz durumu örneklendirmektedir. İbadet- insan ilişkisinde aileden öğrenmeler her zaman öncelikli ve kalıcı olmaktadır. Başka sorularda da benzer durumlarla karşılaşmak çok mümkün: Babam geçen hafta vefat etti. Biz bu durumla baş etmeye çalışırken birden her ramazan bir şey verdiğini hatırladık fakat bunun ne olduğunu bilmiyoruz bize hiç söylemezdi. Siz söyler misiniz Ramazanda parasal anlamda neler verilir?... Bu örnek de aile eğitiminin bilgi yanında eylem boyutunu açığa çıkarmakta. İbadet diğer bir ifadeyle dinin davranma biçimi boyutu her zaman bilginin fevkinde ve daha kalıcıdır. Bilgi öğrenmeyle, eylem hatırlamayla belleklerde yer edinir.

Zekat- hal ilişkisi nedir?

Zekatın bir başka boyutu da insan- ibadet ilişkisinde hal/lere dairdir. Namaz gibi her hal ve durumda yapılmaz. Şartlar üzerinden ifa söz konusudur. Bu durum Allah'ın adalet ve merhametiyle içkindir ve insanın nefsine ve bedenine ibadet üzerinden öğrenmeyi gerçekleştirmesi anlamına da gelir. Yine bir fetva sorusundan meseleyi: Hocahanım her sene zekatımı veriyordum. Hatta fazla fazla helal hoş olsun. Ama bu sene çok sıkıntıdayım, değil zekat vermek neredeyse alacak hale geldim derken sesi titreyen bir beyin sorusuyla örneklendirmek mümkündür... Hal- ibadet ilişkisi bir açıdan ibadet- insan ilişkisinde sürekliliği gösterirken, diğer açıdan da tecrübe etme- öğrenmeye prosesiyle Allah- kul ilişkisini daha üst perdeye taşıma misyonunu sağlar.   Bu anlamda her hal bir tecrübe her tecrübe bir şükür vetiresidir aynı zamanda...

Zekattan kaçışa dair arayışlar

Zekata muhalif zihinleri  fetva sorularında görmek mümkündür. Her sene vere vere paramız biter diye yapılan fikir beyanlarına, Müslümanın zekattan muaf olan maddi birikimin, nisap miktarı kadar olması gerektiğini söylemek, nisap miktarı az bulunduğundan çok da anlaşılır olmamaktadır. Hele bazı sorularda karşılaştığımız; zekat alarak biriktirdiği paranın artık kendisini zekat verecek duruma getirdiği söylendiğinde bunu kabullenmek hiç de kolay olmamaktadır. Bu anlamda zekat her zaman almayı değil bilakis, şartlar üzerinden yapılması farklılaşan bir ibadet olduğunu ilka ederek, insanın sürekli imtihana çekildiği bir ibadettir.   Ayrıca hem alanın hem de verenin hal ile ilişkisini baz aldığından ibadet-insan ilişkisinde kul-Allah boyutunu sürekli aktifler.

Ayrıca benim çalışıp çabalayarak kazandığımda neden çalışmayanların hakkı olsun sorusu da fetva sorularının rutinleri arasındadır. İnsan için zekat vermeyi gerektiği halin, bizzat çalışmaya dair imkana sahip- işten, eğitim, sağlık ... vs- olmayı da içerdiğini öğrenmesi ilginç bir karşılaşmadır. Kaldı ki verilen miktarın cüz-iligi yapılan gereksiz harcamaların çok çok fevkindedir. İnsan sırf abur cuburu hayatından çıkarsa veya azaltsa zekâtı haydi haydi verir.

Fetva sorularında zekata dair rutin sorular ise zekat hesaplamalarıdır. Malları, mülkleri, arsaları, nakit veya gayrimenkuller üzerinden hesaplanması istenen zekata dair sorular, bir anlamda insan ibadet ilişkisinde ifa edebilmek için sıraya girmek diye de düşünülebilir. Yoksa bu kadar fazla soru trafiği nasıl anlaşılır. Ayrıca bu duygulanım hem soran hem de sorulan açısından çift yönlü bir mekanizmayı çalıştırarak moral motivasyona olumlu katkı sağlar.

Zekatın vergiyle karşılaştırılmasına da sık rastlanır fetva sorularında. Oysa verginin şartlarıyla zekâtın şartları ve zekat verilecek yerlerle verginin gittiği yerler farklı olduğu için vergi zekat olarak kabul edilmez. Bunun yanında birikimlerin değişen yekünleri de zekatı farklılaştırır. Dolayısıyla rutinden çok action yönü baskın olan bir ibadettir zekat…

Nevin Meriç

22.6.2016